Οταν η ψήφος έβγαινε στο σφυρί...

Ο Γιαννάκος ο Χαρτουλάριος είχεν εκφράσει την επιθυμίαν να μείνει κατά την ημέραν της εκλογής εν τω δήμω, ελπίζων να λάβει πλείονας ψήφους διά της παρουσίας του βασίζων την επιτυχίαν του επί της εν τω δήμω τούτω υπεροχής.

Αλλ' ο Λάμπρος ο Βατούλας, προς ον μεγάλην έτρεφεν υπόληψιν ο Γιαννάκος ο Χαρτουλάριος, μεθ' όλας τας ραδιουργίας και διαβολάς, ας έβαλεν εις πράξιν προσπαθών να τον υποσκελίσει ο Μανόλης ο Πολύχρονος, ο Λάμπρος, λέγω, ο Βατούλας αντέστη λίαν επιμόνως και τον απέτρεψε, λέγων ότι, εκεί, εις την πρωτεύουσαν της επαρχίας, όπου είναι και οι περισσότεροι ψήφοι, ήτον αναγκαιοτέρα η παρουσία του, διά να μη τον ρίξουν κάτω ο Αβαρίδης και ο Καψιμαΐδης.

Οσον απέβλεπε τα εδώ, αυτός, επιθέτων εις το στέρνον την χείρα, τον έπαιρνεν επάνω του. Από εδώ ήτο σίγουρος βουλευτής, του το έδιδεν εγγράφως· εκεί να κοιτάξει, πέρα εκεί, να μη τους φάνε, τα μάτια του τέσσερα. Ο Χαρτουλάριος επείσθη, δους τα πιστά εις τον Λάμπρον, και ανεχώρησε μετά των άλλων».

Οι εκλογές όπως τις περιγράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στους «Χαλασοχώρηδες».

Η ψυχολογία των ψηφοφόρων και των υποψηφίων σε εποχές που καθημερινά προβλήματα βασάνιζαν περισσότερο τους πολίτες. Αφίσες, ψηφοδέλτια, αφισοκολλητές, φυλλάδια, φωτογράφοι, συγκεντρωσιάρχες, εκλογολόγοι, στατιστικολόγοι συνθέτουν το σκηνικό.

Συνθήματα, γραφικότητες, σατιρικά δίστιχα, το εκλογικό φολκλόρ υπήρχε και θα υπάρχει. «Ναι, έχουν και οι εκλογές τη δική τους λαογραφία. Η ψυχολογία του πλήθους, που ενώνεται και φατριάζει, υποστηρίζοντας με πολιτικό πάθος το πρόσωπο ή την ιδέα της προτίμήσης του, είναι φυσικό να οδηγεί σε ομαδικές εκδηλώσεις, σε κραυγές και σύμβολα, σε ενέργειες που έχουν σκοπό να προβάλουν το δικό τους θέμα και να πείσουν τον εαυτό τους και τους άλλους ότι αυτοί θα είναι οι νικητές», σημείωνε παλαιότερα ο αείμνηστος καθηγητής της Ελληνικής Λαογραφίας, Δημήτριος Σ. Λουκάτος.
«Εν τη αγορά Ερμουπόλεως ενηργήθη πεισματώδης πλειοδοσία επί των ψήφων Μυκονίων εργατών δημοτών Μυκόνου. Την πρωΐαν της Τρίτης ήρξατο το άνοιγμα με δραχμάς 150 η ψήφος, έκλεισε δε το εσπέρας με δραχμάς 250.

Η αγοραπωλησία των ψήφων δεν διέφερεν των εν τοις χρηματιστηρίοις αγοραπωλησιών των χρεογράφων. Τοσαύτη υπήρχε ζήτησις», τονίζει, από σημείωμα εφημερίδας της Ανδρου του 1883, η Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Στην Ανδρο, επίσης, στην ίδια εφημερίδα του 1879 διαβάζουμε: «Ο αλιεύς κ. Β. μεταβάς εις Α. κατά την ημέραν των εκλογών είδε τους υπό τον εκεί μεταβάντα ενωμοτάρχην κ. Σκεπ. τρεις στρατιώτας να διώκωσι διά τουφεκισμών 35 εκλογείς πορευομένους ίνα ψηφίσωσιν, ενώ έτεροι οπλοφόροι υπό τον Σ. Κ. ενεδρεύοντες εις υψηλάς θέσεις διά λιθοβολισμών διεσκόρπισαν πλείστους όσους πορευομένους επίσης, όπως δώσωσι την ψήφον των».

Υπάρχει εξήγηση για όλα τα παραπάνω. Ο λαϊκός άνθρωπος επινοεί νέα σύμβολα και δρώμενα και συμμετέχει ενεργά σε αυτό, με απώτερο σκοπό την παγίωση των δεσμών του με τον πολιτευόμενο.

Παρατηρούνται έτσι στα εκλογικά δρώμενα αναλογίες με άλλες ομαδικές λαϊκές εκδηλώσεις, αποδεικνύοντας τη θαυμαστή ικανότητα του λαϊκού ανθρώπου να εναρμονίζει λειτουργικά σύμβολα εθίμων σε άλλα έθιμα, εντελώς ανόμοια μεταξύ τους ή να χρησιμοποιεί στοιχεία και δεξιότητες του πνευματικού του βίου.

«Ο ποιητικός λόγος, για παράδειγμα, ήταν ένα άρρηκτα συνδεόμενο φαινόμενο με τα εκτυλισσόμενα, την περίοδο των εκλογών, δρώμενα», σημειώνει η Νικολέττα Περπατάρη, υποψήφια Διδάκτωρ Λαογραφίας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Τα προεκλογικά ή μετεκλογικά τραγούδια συγκαταλέγονται στα σατιρικά και εξέφραζαν τη σκωπτική διάθεση του λαού. Ηταν αυτοσχέδια, κατά βάσιν, δίστιχα και πολύστροφα ποιήματα ανώνυμων και επώνυμων λαϊκών στιχουργών, τα οποία απαγγέλλονταν ή τραγουδιόνταν από τους ποιητάρηδες αρχικά και τον λαό αργότερα, όταν υιοθετούνταν από αυτόν και γίνονταν πλέον κτήμα του, άλλοτε υμνητικά, με επαινετικό τρόπο, για τους προτιμώμενους πολιτευτές και άλλοτε περιπαικτικά σε βάρος των αντίπαλων πολιτευόμενων αλλά και των υποστηρικτών τους».

Ενδεικτικό είναι το δίστιχο των οπαδών της Δεξιάς, της οποίας έμβλημα ήταν η λέξη «ρέμα», που απευθυνόταν στο κόμμα του Κέντρου, με έμβλημα τα «άνθια»:

«Τα "άνθια" εμαράθηκαν και πέφτουν ένα ένα / και περιμένουν τη βροχή, για να τα πάρ' το "ρέμα"».

Αυτή η επινόηση των σκωπτικών ριμών κατά των αντιπάλων επέτεινε την εντύπωση της θεατρικότητας των εκδηλώσεων, οι οποίες λάμβαναν μέρος τις ημέρες των εκλογών, δίνοντας την αίσθηση ενός ιδιότυπου χαρακτήρα λαϊκού πανηγυριού.

Οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, οι λεγόμενοι κομματάρχες, ήταν αυτοί που αναλάμβαναν την αναγγελία της άφιξης του πολιτευόμενου στον τόπο. Ο τρόπος διάδοσης της είδησης, που επιβαλλόταν να είναι πανηγυρικός, να εντυπωσιάσει, να αναθαρρήσει τα φρονήματα των οπαδών και να φοβίσει τους αντιπάλους, θύμιζε σε πολλά σημεία την παραδοσιακή μορφή του ντελάλη.

«Με τη συνοδεία πλήθους κόσμου, ο κομματάρχης όφειλε να κάνει αισθητή την παρουσία του και να διαφημίσει με δυναμική τον ερχομό του υποψήφιου βουλευτή, υπό τον ήχο ρυθμικών συνθημάτων.

Απαραίτητο σύμβολο στο δρώμενο ήταν το μπαϊράκι, που ετοίμαζε και κρατούσε ο κομματάρχης, ένα τετράγωνο πανί, αδιακρίτως χρώματος, δεμένο στην επάνω άκρη ενός καλαμιού. Σε άλλο καλάμι, πίσω από το μπαϊράκι, το οποίο πάντοτε προπορευόταν, τοποθετούνταν στολισμένη γύρω γύρω με λουλούδια η φωτογραφία του πολιτευόμενου.

Πότε λοιπόν η προαναγγέλλουσα τον ερχομό του υποψήφιου βουλευτή πομπή επευφημούνταν με χειροκροτήματα και πότε αποδοκιμαζόταν έντονα, με τα γιουχαΐσματα των αντιπάλων».

Στο καφενείο.

Ο συνήθης τόπος για πολιτικές κουβέντες, το καφενείο, όπου εκφωνούνταν ο προεκλογικός λόγος, έφερε ανέκαθεν το «στίγμα» μιας κομματικής παράταξης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η πελατεία του ανήκε αποκλειστικά σε αυτήν.

«Απεναντίας, δεν έλειπαν από τους χώρους αυτούς οι αψιμαχίες, τα πειράγματα και τα αστεία», προσθέτει η Νικολέττα Περπατάρη.

«Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκετά από αυτά τα καφενεία λειτουργούσαν μόνο στη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, για λόγους οικονομικούς, καθώς τα οφέλη για τους ιδιοκτήτες από τα κεράσματα των υποψήφιων βουλευτών στους θαμώνες ήταν σημαντικά.

Μετά την ομιλία στο καφενείο, ο πολιτευόμενος, σηκωμένος στους ώμους των οπαδών του ή πεζός, άρχιζε την περιοδεία του στα υπόλοιπα καφενεία, όπου συνεχίζονταν τα κεράσματα, με σκοπό την ανταπόδοση σε μορφή ψήφων, αλλά και σε σπίτια ομοϊδεατών ή και αναποφάσιστων.

Στον δρόμο, οι γυναίκες και τα κορίτσια, όπως ακριβώς συμβαίνει και κατά την τελετή στέψης των νεονύμφων, έρραιναν τον υποψήφιο βουλευτή με άνθη, για ανθηρή ζωή, ρύζι, ώστε να "ριζώσει" ο βουλευτής και κουφέτα, για να είναι γλυκός μαζί τους και άρα να ικανοποιεί τα αιτήματά τους για προσωπική εξυπηρέτηση.

Εμφανέστατη γίνεται και εδώ η λαογραφική σημειολογία των ενεργειών, με όλες αυτές τις μαγικές τελετουργικές κινήσεις και τα πάμπολλα θεατρικά στοιχεία, ώστε να κάνουμε λόγο για ένα είδος αυτοσχέδιου λαϊκού θεάτρου.

Πράγματι, η δράση, η συμμετοχή θεατών στη γιορτή, η ψυχαγωγία ως φυσικό επακόλουθο του πλούσιου θεάματος και του τελετουργικού, που πάντα γοητεύει, έδιναν την αίσθηση μιας θεατρικής παράστασης, με απρόβλεπτες συχνά εξελίξεις».

Στις μέρες μας τα πρώτα επινίκια ακούγονται μετά τα ντιμπέιτ σε Κλαυθμώνος και Σύνταγμα. Ακολουθούν ομιλίες νικητών και ηττημένων. Σήμερα που υπάρχουν τα ηλεκτρονικά μέσα, διότι παλαιότερα...

«Τη βραδιά των εκλογών και μετά την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων, στα σπίτια των κομματαρχών της νικητήριας παράταξης ετοιμάζονταν γεύματα και στηνόταν γλέντι, σε αντίθεση με τα σπίτια των ηττημένων -και κυρίως των δραστήριων μελών των κομμάτων-, όπου επικρατούσε απόλυτη ησυχία.

Μετά τα μεσάνυχτα μάλιστα, οι νικητές γύριζαν σε όλο το χωριό, αλαλάζοντας και χορεύοντας.

Στο τέλος κατέληγαν έξω από τα σπίτια φανατικών αντιπάλων, για τα καθιερωμένα πειράγματα των ηττημένων: χτυπούσαν όλη τη νύχτα τενεκέδες, κρεμούσαν στις εξώπορτες κεφαλές ψόφιων ζώων ή και ολόκληρα ψόφια ζώα, έβαφαν με μπογιά του νικητήριου χρώματος τα ζώα των αντιπάλων, έριχναν στις πόρτες ακαθαρσίες, έγραφαν σε αυτές πολιτικά συνθήματα ή ζωγράφιζαν το έμβλημα του κόμματός τους.

«Ηταν όλα αυτά έκτροπα, που ταλάνιζαν την ήσυχη ζωή του τόπου, μέσα όμως στα όρια του επιτρεπτού, λόγω του περιστασιακού χαρακτήρα των εκλογών αλλά και του κομματικού διπολισμού, που ανέκαθεν υπήρχε».

Απολαυστικό και ιδιαίτερα διδακτικό το άρθρο που αναδημοσεύουμε από την εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ" 3/10/2009, παραμονές εκλογών με θέμα :

(ΕΚΛΟΓΕΣ 2009. Από τους «Χαλασοχώρηδες» του Παπαδιαμάντη, στους κομματάρχες παλιότερων εποχών).