Φυτοφάρμακα - Κανένας δεν ελέγχει τίποτα. Ύποπτη αδυναμία θεσμοθέτησης μηχανισμού συνταγογράφησης φυτοφαρμάκων

Στον Ησίοδο μπορούμε να βρούμε ένα πλήθος πληροφοριών για τις καλλιέργειες, και πως γίνονταν στην αρχαιότητα. Οι καλλιεργητές φρόντιζαν για την αγρανάπαυση και την αμειψισπορά.

ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ: αφήνεις το κτήμα ακαλλιέργητο για 1-2 χρόνια για να ανασάνει το χώμα, και ύστερα το καλλιεργείς ξανά.

ΑΜΕΙΨΙΣΠΟΡΑ: καλλιεργείς μια φορά πατάτες, την άλλη σιτάρι, την άλλη βίκο κ.λ.π.

Στην σύγχρονη Ελλάδα, ας μεταφερθούμε σε μια πολύ κοντινή μας περιοχή, στον Μαραθώνα, και εδώ, αν πράγματι όσα αναφέρονται ισχύουν, θα πρέπει άμεσα, να γίνουν από πλευράς Πολιτείας πολλά, πάρα πολλά...

ΠΗΓΗ :Δημοσίευμα του "Κ" της εφημερίδας "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" της 14ης Ιουνίου 2009.

Ο Τζαμίλ από το Πακιστάν δουλεύει στις καλλιέργειες του Μαραθώνα εδώ και τρία χρόνια. Δεν μπορεί να επικοινωνήσει στη γλώσσα μας -ελά­χιστες ελληνικές λέξεις γνωρίζει-, πόσω μάλλον να διαβάζει και να κα­τανοεί τις συστάσεις του γεωπόνου ή τις οδηγίες χρήσης των φυτοφαρ­μάκων με τα οποία κάθε τόσο ραντί­ζει φρούτα και λαχανικά. Και ό,τι πε­ρισσεύει από το φυτοφάρμακο; «Στο χωράφι...»λέει με αφοπλιστική ειλι­κρίνεια ο «συνάδελφός» του, ο Αιγύπτιος Μοχάμεντ. Δεν ήταν οι μόνοι αλλοδαποί που συναντήσαμε στη διάρκεια του ρεπορτάζ μας στο Μαραθώνα.

Το «μποστάνι της πρωτεύουσας», που τροφοδοτεί αμέτρητους πά­γκους αγορών, απασχολεί εκατο­ντάδες οικονομικούς μετανάστες - από το Πακιστάν, την Ινδία και την Αί­γυπτο είναι οι περισσότεροι, αλλά και από το Μπανγκλαντές και την Αλβα­νία. Η καλλιέργεια, οι ψεκασμοί, η επίβλεψη, η συγκομιδή, ο έλεγχος βρίσκονται στα χέρια τους. Η υγεία μας επίσης. Δεν το γνωρίζουν. Δεν γνωρίζουν ότι και η δική τους ζωή κιν­δυνεύει από την καθημερινή επαφή με τόσα δηλητηριώδη «κοκτέιλ». Κά­νουν απλώς ό,τι πει το αφεντικό, αφού αυτό που τους «καίει» είναι το μεροκάματο, για να ζήσουν τη φαμί­λια τους.

Είναι σίγουρο πως, όταν ένας πα­ραγωγός κινδυνεύει να χάσει τη σο­δειά του, μόνο η απειλή μιας μεγα­λύτερης καταστροφής -ένας έλεγ­χος με αυστηρότατες ποινές, για παράδειγμα- θα μπορούσε να τον εμποδίσει να ρίξει φυτοφάρμακα κα­ταπατώντας τις οδηγίες χρήσης. Όμως, ουσιαστικός έλεγχος - όπως καταδεικνύει η έρευνα του «Κ»- δεν υφίσταται. Και επιπλέον, εκείνοι που συμβουλεύουν τους αγρότες για τα φυτοφάρμακα που πρέπει να χρησιμοποιήσουν, οι «γιατροί», είναι οι ίδιοι που πωλούν, οι «φαρμακοποιοί»!

Φαύλος κύκλος δηλαδή... Όσο η αλόγιστη χρήση φυτοφαρ­μάκων αντιμετωπίζεται μοιρολατρι­κά, σαν «αναγκαίο κακό», μόνο η ενη­μέρωση μπορεί να μας θωρακίσει ως καταναλωτές. Διαβάστε, λοιπόν, στο εκτενές αφιέρωμα του «Κ» όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τα οπωροκηπευτικά υψηλού κινδύνου και αυτά που πρέπει να θυμάστε πριν αγοράσετε. Αν κάθε φράουλα που φτάνει στο τραπέζι μας υφίσταται 14 χημικούς ψεκασμούς και κάθε μήλο 15 - και με δεδομένο ότι περισσότε­ρες από ένα εκατομμύριο δηλητη­ριάσεις από φυτοφάρμακα κατα­γράφονται κάθε χρόνο στην Ευρω­παϊκή Ενωση-, μάλλον έχετε πολλά να σκεφτείτε (προέλευση, επώνυ­μα προϊόντα, πιστοποιημένα) πριν αποφασίσετε σε ποιον πάγκο θα απλώσετε το χέρι σας την επόμενη φορά που θα βρεθείτε στο σούπερ μάρκετ ή στη λαϊκή αγορά της γειτο­νιάς σας... Τ. Ε.

Πόσο ασφαλή είναι τα φρούτα και τα λαχανικά που τρώμε;

Κανένας έλεγχος στο χωράφι, ελάχιστοι στην αγορά, ύποπτη αδυναμία θεσμοθέτησης μηχανισμού συνταγογράφησης φυτοφαρμάκων: το «Κ» ρίχνει φως στις τρεις μεγάλες πληγές της αγροτικής παραγωγής, που εγκυμονούν απρόβλεπτους Κίνδυνους για την υγεία μας.

Επιμέλεια: Μανίνα Ντάνου

Ψάχνουν για υπολείμματα φαρμάκων αφού το προϊόν έχει καταναλωθεί

Της Τάνιας Γεωργιοπούλου

Πριν από κάποια χρόνια, στη διάρκεια μιας ημερίδας όπου αρμόδιοι, περισπούδαστα, εξηγούσαν τη «λογική» με βάση την οποία δεν υπάρχει κανέ­να πρόβλημα με τα υπολείμματα φυ­τοφαρμάκων ακόμα και όταν ανιχνεύονται σε φρούτα και λαχανικά, ένας γεωπόνος από το κοινό πήρε το λόγο και άρχισε να φωνάζει έξαλ­λος. -Τι είναι αυτά που λέτε; Όταν συνειδητο­ποίησα τι έδινα στους παραγωγούς να ρίξουν στο χωράφι, τρελάθηκα. Όλοι ξέρουμε τι συμ­βαίνει. Κανένας δεν ελέγχει τίποτα.. Δυστυχώς τότε δεν κατάφερα, μέσα στο πλήθος, να τον βρω και να μου εξηγήσει περισσότερα. Η φρά­ση, όμως, «κανένας δεν ελέγχει τίποτα» είναι τελικά το κομβικό σημείο στην ιστορία χρήσης και κατάχρησης των φυτοφαρμάκων.

Όταν ένας παραγωγός κινδυνεύει να χάσει τη σοδειά του, μόνο η απειλή μιας μεγαλύτε­ρης καταστροφής -όπως ένας έλεγχος με αυστηρότατες ποινές- θα μπορούσε να τον εμπο­δίσει να ρίξει φυτοφάρμακα καταπατώντας τις οδηγίες χρήσης. Όμως ουσιαστικός έλεγχος που να «διαπαιδαγωγεί» τους παραγωγούς ώστε να μη ρίχνουν ό,τι να 'ναι, όποτε να 'ναι και να προφυλάσσει τους καταναλωτές δεν υφίσταται. Ακόμα χειρότερα, εκείνοι που συμ­βουλεύουν τους αγρότες «τι να ρίξουν» είναι οι ίδιοι που πωλούν τα φυτοφάρμακα. Με λί­γα λόγια, όσον αφορά τη φυτική παραγωγή, «γιατρός» και «φαρμακοποιός» ταυτίζονται. Όλες οι προσπάθειες να επιλυθεί το θέμα με τη θεσμοθέτηση της συνταγογράφηοης των φυτοφαρμάκων που χρηοιμοποιούνται, έχουν πέσει στο κενό για ευνόητους λόγους. Συνταγή σημαίνει και ευθύνη...

Σήμερα όλοι λένε ότι τα πράγματα έχουν βελτιωθεί... κάπως· Οι αγρότες δεν ρίχνουν και τόσα φυτοφάρμακα γιατί κοστίζουν, οι γεωπό­νοι δεν πουλάνε αφειδώς οτιδήποτε γιατί έχουν δει τις συνέπειες, η Ε.Ε. έχει θέσει συγκεκριμέ­να όρια...

Όμως, κάθε τόσο μια είδηση έρχεται να δεί­ξει πως δεν είναι όλα τόσο τακτοποιημένα: απα­γορευμένα φυτοφάρμακα που εντοπίστηκαν πριν από δύο χρόνια στο τελωνείο του Έβρου και τα οποία είχαν εισαχθεί παρανόμως από την Τουρκία και μάλιστα οε συσκευασίες εγκεκρι­μένων φυτοφαρμάκων.

Φορτία ελληνικών προϊόντων –με πιο πρόσφατη την περίπτωση ακτινιδίων στη Ρωσία- που μπλοκάρονται σε ξένες αγορές καθώς βρέθηκαν να περιέχουν υπο­λείμματα φυτοφαρμάκων πάνω από τα όρια. Αποτελέσματα δειγματοληψιών που πραγμα­τοποιούν εργαστήρια πανεπιστημίων, τα οποία καταρρίπτουν τις επίσημες καθησυχαστικές δια­βεβαιώσεις κρατικών υπηρεσιών και εκάστοτε υπουργών.

Στο 40% των 250 δειγμάτων λαχα­νικών που ελέγχθηκαν το2006 από το ΑΠΘ - εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης του Περιβάλ­λοντος, διευθυντής του οποίου είναι ο κ. Κώ­στας Φιτιάνος, αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Χημείας- βρέθηκαν υπολείμματα από διάφορες ιδιαίτερα τοξικές για τον άνθρωπο ου­σίες. Το 3 % - 4 % των εξεταζόμενων δειγμάτων, μάλιστα, περιείχαν υπολείμματα πάνω από τα όρια.

Το «παράξενο» είναι ότι στο 30% των δειγμάτων που είχαν βρεθεί θετικά ανιχνεύθηκε παραθείο και μεθυλο-παραθείο, οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα που έχουν καταργηθεί από το 2002. Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο το «ΟΙΚΟ» της «Καθημερινής» πραγματοποί­ησε έλεγχο σε 10 δείγματα σταφυλιών και ούτε ένα δεν βρέθηκε «καθαρό» από υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Μάλιστα, επτά στα δέκα πε­ριείχαν κοκτέιλ φυτοφαρμάκων, ενώ σε ένα ανι­χνεύτηκαν υπολείμματα παράνομου σκευάσματος.

Όλα, βέβαια, ήταν κάτω από τα επιτρεπτά όρια, τα οποία ωστόσο πολύ συχνά επα­νακαθορίζονται όταν νέα στοιχεία για την τοξι­κότητα ενός φυτοφαρμάκου έρχονται στο φως. Άλλωστε, οι μελέτες που πραγματοποιούνται για την τοξικότητα ενός φυτοφαρμάκου και τις συνέπειές του αφορούν ένα σκεύασμα και όχι το συνδυασμό που μπορεί να καταναλώσει κά­ποιος τρώγοντας ένα φρούτο ή ένα λαχανικό. Όσον αφορά την ορθή χρήση των φυτοφαρμά­κων από τους αγρότες, οι επιστήμονες στην Κρήτη ανιχνεύουν φυτοφάρμακα στα μαλλιά μαθητών. Και μόνο αυτό λέει πολλά.

Μιλώντας με παραγωγούς για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, άκουσα πολλές φορές και πάλι περίπου την ίδια φράση: « Όχι, δεν γίνονται έλεγ­χοι . (Όπως εξηγεί παραγωγός στο Μαραθώνα, που για ευνόητους λόγους επιθυμεί να μην αναφερθεί το όνομά του, ο έλεγχος στο χωράφι από τούς γεωπόνους του Δημοσίου (του υπουργεί­ου ή των κατά τόπους Διευθύνσεων Γεωργίας) αφορά στις ποιότητες προϊόντων που παρά­γονται εφόσον πρέπει να καταγράφονται για φορολογικούς λόγους.

Έλεγχο στο χωράφι για το τι φυτοφάρμακα χρησιμοποιεί καθώς και σε πόσο χρονικό διάστημα μετά τον ψεκασμό γίνεται η συγκομιδή, δεν κάνει κανείς. « Δεν υπάρχουν αρκετοί υπάλ­ληλοι, δεν προλαβαίνουν», εξηγεί ο ίδιος.

Σύμφωνα με τον κ. Φιτιάνο, οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι περιορίζονται σε ποσοστό μόλις 3% - 4% των ποσοτήτων φρούτων και λαχανι­κών που διακινούνται στην αγορά. Και αυτοί γί­νονται με δείγματα που συλλέγονται από την αγορά όταν πια το προϊόν πωλείται προς κατα­νάλωση.

Έτσι, ακόμα και αν ένα δείγμα βρεθεί «ένοχο», το στοιχείο χρησιμοποιείται στατιστικά ή έστω επιβάλλονται πρόστιμα στους παραγωγούς ή στους εισαγωγείς εφόσον πρόκειται για εισαγόμενο προϊόν. Όμως το φρούτο ή το λαχανικό έχει ήδη καταναλωθεί...

Κάθε χρόνο, η αρμόδια Διεύθυνση Φυτο­προστασίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (η ίδια που δίνει και τις εγκρίσεις για την κυκλοφορία των φυτοφαρμά­κων) καταρτίζει συγκεκριμένο πρόγραμμα που αναφέρει πόσα και ποια είδη φρούτων και λαχανικών θα ελεγχθούν για υπολείμματα, στο πλαίσιο στατιστικού έλεγχου. Στη συνέχεια αποστέλλει αυτό το πρόγραμμα προς εφαρμογή στα Περιφερειακά Κέντρα ανά την επικράτεια.

Το κάθε ένα από αυτά τα κέντρα αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει συγκεκριμένους ελέγχους, όχι
πολλούς, καθώς δεν υπάρχουν κονδύλια. Χαρακτηριστικά, το Περιφερειακό Κέντρο Θεσσαλονίκης ελέγχει 60 δείγματα α ετησίως. Η συλ­λογή των προς εξέταση δειγμάτων γίνεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες των νομαρχιών, πάντα σύμφωνα με το πρόγραμμα. Δεκαπέντε μπανάνες, δέκα μήλα, είκοσι πατάτες...

Τα νούμερα δεν είναι υποθετικά εφόσον ο έλεγχος ενός δείγματος κοστίζει ακριβά και χρήματα δεν υπάρχουν. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, λοιπόν, τσεκάρει το πού βρισκόμαστε σε σχέση με τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων που ανιχνεύονται, αλλά, όπως είπαμε, δεν μπορεί να προστατεύσει τον καταναλωτή, αφού τα αποτελέσματα βγαίνουν κατόπιν εορτής.

Αναλφάβητοι εργάτες ραντίζουν την τροφή μας

Στέκει ολομόναχος και «ζωσμένος» με έναν ψεκαστήρα ανάμεσα σε ατελείωτες σειρές από μπρόκολα. Από μακριά μοιάζει σαν να περ­πατάει σε ναρκοπέδιο. Αλλά από κοντά διακρίνεται μια άλλη πραγματικότη­τα: το γυμνό του πρόσωπο, το ένα του γάντι - μόνο στο αριστερό χέρι - και ένα... τσιγάρο στο στόμα. Ασφαλώς τέτοια αλλεπάλληλα «φάουλ - απαγορεύονται «διά ροπάλου» την ώρα του ψεκάσματος. Όλα όμως έχουν μια εξήγηση.

« Έχεις ώρα;» η ερώτηση στον Τζαμίλ από το Πακιστάν, που δουλεύει στα χωράφια του Μαραθώνα τα τελευταία τρία χρόνια. Δυ­σκολεύεται να απαντήσει, αφού γνωρίζει ελάχιστες λέξεις στα ελληνικά. Πόσω μάλ­λον να διαβάζει και να κατανοεί τυχόν συστάσεις του γεωπόνου ή τις οδηγίες χρήσης στο πίσω μέρος του μυκητοκτόνου.

Η καλλιέργεια, ο ψεκασμός, η επίβλε­ψη, η συγκομιδή, ο έλεγχος είναι, κατά κύ­ριο λόγο, «στα χέρια» οικονομικών μετα­ναστών. Ο Μαραθώνος, αλλά και η ευρύ­τερη περιοχή, είναι μια σημαντική πηγή κυ­ρίως κηπευτικών προϊόντων. Ουσιαστικά, βρισκόμαστε στο μποστάνι της πρωτεύου­σας. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και από τις δύο πλευρές της Λεωφόρου Μαραθώ­νος «τροφοδοτούν» αμέτρητους πάγκους αγορών στην Αθήνα.

Τη «βεντάλια» του εργατικού δυναμι­κού της περιοχής συνθέτουν κυρίως Πακιστανοί, Ινδοί, Αιγύπτιοι -μερικοί από τους οποίους βρίσκονται στην περιοχή πάνω από δύο δεκαετίες - και λίγο λιγότεροι από το Μπαγκλαντές και την Αλβανία. Και όλα δεί­χνουν πως μεγάλο μέρος των καλλιεργήσι­μων εκτάσεων κινούνται στην εξής λογική: όσο μεγαλύτερη παράγωγη» και «όσο μικρότερο δυνατό κόστος» όπως χαρακτηριστικά λέει ένας από τους μόνιμους κατοί­κους, περιγράφοντας τον κάμπο «χωρίς υπερβολή» ως «κράτος εν κράτει». Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα;

Ψέκασμα στην... τύχη

Ενδεικτικό είναι το «επεισόδιο- με τον φωτογράφο που μας συνοδεύει. Επιστάτες και μετανάστες θα τον υποχρεώσουν με απειλές να σβήσει ορισμένες από τις φωτο­γραφίες που έχει τραβήξει. Πρώτον, για να μη φανούν οι «εικόνες» και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται, και, δεύτε­ρον, από φόβο μην το πληροφορηθεί ο ιδιο­κτήτης και χάσουν τη δουλειά ιούς. Υπό αυ­τή την «εκρηκτική» ατμόσφαιρα μας λένε ότι ένας φίλος τους από τα χωράφια πριν από ακριβώς ένα χρόνο αρρώστησε και πέ­θανε μέσα σε λίγες μέρες. Όπως υποστηρί­ζουν, δεν είναι η μοναδική περίπτωση.

Απότομα διακόπτεται η κουβέντα μας με τον Μαχμούτ, επίσης Πακιστανό, Η σπορά του χωραφιού έχει ολοκληρωθεί και τώρα - ντάλα μεσημέρι και χωρίς καπέλο - περνάει σωλήνες για τ ο αυτόματο πότισμα.

Γύρω του σχηματίζεται μια λίμνη από νερό. Πολύ γρήγορα θα εμφανιστεί κάποιος ομοεθνής του στο ρόλο του επιστάτη. Για να ζη­τήσει από εμάς -και μάλιστα σε υψηλούς τόνους- να απομακρυνθούμε από την περιο­χή. Μοιάζει να θέλει να κρύψει κάτι. Την ίδια ώρα, ο (πιασμένος σωλήνας λασπώνει μέρος της καλλιέργειας. Ενώ γύρω-γύρω λάστιχα και μπάζα χαράσσουν τα όρια με το διπλανό κτήμα.

Συμπεράσματα προκύπτουν ακόμη και διά γυμνού οφθαλμού. Για παράδειγμα, 0 εργάτης που ψεκάζει κοντινή υπαίθρια καλ­λιέργεια φαίνεται να μην υπολογίζει τη φο­ρά του ανέμου. Γι' αυτό και δεν αλλάζει θέση τις στιγμές που «πιάνει» αέρας. Φυσικά, οι σταγόνες από το «φάρμακο" απειλούν τον ίδιο αλλά και τις καλλιέργειες που ρα­ντίζονται ξανά « παρέα » με τον διπλανό αμπελώνα.

Βέβαια, η ετικέτα πάνω στη συσκευα­σία κάθε νόμιμου φυτοφαρμάκου προει­δοποιεί: "Κατά την εφαρμογή φυτοφαρ­μάκων μπορεί πιθανή διασπορά σκόνης, ψεκάδων ή ατμών να επιφέρει προσωρινή μόλυνση βοσκοτόπων και επιφανειακών υδάτων ή ζημιές σε γειτονικές καλλιέργει­ες". Και επιτάσσει συγκεκριμένα μέτρα: «Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να ειδο­ποιούνται αμέσως οι ιδιοκτήτες ή οι χρήστες των παραπάνω»-. Όμως, κανένας δεν ειδοποιείται.

«Ότι πει το αφεντικό». Έτσι θα απαντήσει ο Πακιστανός Μοχαμάντ στην ερώ­τηση « πού βρίσκεις τα φυτοφάρμακα;»-. Κόβει μόνος του ματσάκια από ρόκα μέσα στο θερμοκήπιο. Ζητάει να μιλήσουμε στα αγγλικά, αφού είναι μόνο εννιά μήνες στο Μαραθώνα. Οι οδηγίες που δέχεται είναι αποκλειστικά από το «αφεντικό » -μια λέξη που γνωρίζει πολύ καλά στα ελ­ληνικά- και όχι από υπεύθυνο γεωπόνο. « Μου έδειξαν στην αρχή πώς να κόβω και μετά έμαθα μόνος μου», εξηγεί σε πολύ καλά αγγλικά, επιβεβαιώνοντας τον εμπειρικό τρόπο. Επίσης, αρνείται να δου­λέψει σε άλλο χωράφι, αφού απασχολείται όλη τη μέρα και όλη την εβδομάδα από τον ίδιο ιδιοκτήτη. Αλήθεια, πού είναι τώ­ρα ο ιδιοκτήτης ; « Στον πιο πάνω δρόμο». λέει, δείχνοντας το σπίτι.

Παράλληλα, ο Μοχάμεντ, από την Αί­γυπτο και πολλά χρόνια στο Μαραθώνα, παραδέχεται ευθέως για την τύχη των ποσοτήτων που περισσεύουν από το φυτο­φάρμακο: «Πού τα πετάτε»; «Συνήθως στο χωράφι», είναι η αφοπλιστική απά­ντηση. Και έτσι ο υδροφόρος ορίζοντας που «ποτίζει - τις καλλιέργειες εμπλουτί­ζεται με ένα -κοκτέιλ» επικίνδυνων φαρ­μάκων. Η νομοθεσία ορίζει ότι κάτι τέτοιο απαγορεύεται ρητά, ενώ κανονικά θα έπρεπε να είχε εγκατασταθεί σύστημα ανακύκλωσης, αλλά μάλλον αυτά είναι πολύ ψιλά γράμματα.

Όσο για το πότε γίνεται η συγκομιδή; «Φαίνεται. είναι έτοιμη η ντομάτα», θα πει πριν ανέβει βιαστικά στο τρακτέρ. Ο χρό­νος αναμονής πριν από τη συγκομιδή βα­σίζεται στο έμπειρο μάτι. Δεν έχει σημασία τι αναγράφει η ετικέτα, τι λέει ο υπεύθυνος γεωπόνος ή αν τα φυτοφάρμακα έχουν αποικοδομηθεί. Οταν πρέπει να κόψεις, πρέπει να κόψεις.

Την ίδια ώρα, ετοιμόρροπες αποθήκες, συνήθως πίσω από τις καλλιέργειες, χτι­σμένες με τσίγκο και νάιλον, παίζουν διτ­τό ρόλο: φυλάσσουν γεωργικά εργαλεία, βαριά γεωργικά μηχανήματα και ταυτό­χρονα «φιλοξενούν» ανθρώπους. Χωρίς στοιχειώδεις συνθήκες υγιεινής. Σύγχρο­να «μαραθώνια παραπήγματα».

«Κώστας μόνο γράψε», μου λέει κάτοικος με εξοχική κατοικία κοντά στην παραλία, θέλοντας με κάθε τρόπο να δια­σφαλίσει την ανωνυμία του. «Αστυνομία και ιδιοκτήτες έχουν δώσει τα χέρια». Κάπως έτσι εξηγείται η τόση ανοχή. Μπροστά μας περνούν τρακτέρ ή ποδήλατα με Πακιστανούς εργάτες. «Κάνε μια βόλτα. Θα δεις κτήματα με τεράστιες παραγωγές και άλλα με ελάχιστες. Καταλαβαίνεις ποιος ρίχνει τι ·. Όσες φορές κι αν επισκεφτεί κανείς την περιοχή, μια αίσθηση έχει: πως όλα έχουν αφεθεί στην τύχη τους. Όπως λέει ο Κώστας: «Ενα διαρκές διατροφικό, κυρίως οικονομικό, μαραθώνιο σκάνδαλο. Θα το βρούμε μπροστά μας »